معرفی انواع سیستمها و روشهای اطفاء حریق
واکنش سریع و به موقع نسبت به حریق در ساختمانها با هدف پیشگیری از وارد آمدن خسارات جانی و مالی از اهمیت ویژهای برخوردار است. در همین راستا لازم است افراد از دانش کافی در مورد انواع روشها و سیستمهای اطفاء حریق برخوردار باشند که متناسب با نیاز خود و نیز نوع حریق رویداده از سیستم و روش مناسب استفاده کنند.
تعریف سیستم اطفا حریق
به وسیله یا وسایل و یا سیستمهایی که بتوانند آتش و حریق راخاموش و اطفاء نمایند، سیستم اطفاء حریق میگویند.به کار بردن سیستم اطفاء حریق در مکانهایی که احتمال مشتعل شدن و آتش سوزی مواد مانند کارخانجات مواد شیمیایی وجود دارد ضروری است.
طبقهبندی انواع آتش
پیش از آشنایی با انواع سیستمهای اطفاء حریق که هریک برای یک یا چند نوع آتش مناسب هستند، به طبقهبندی انواع آتش میپردازیم. آتش براساس نوع سوخت در حال احتراق، به چند گروه یا کلاس تقسیم میشود. هر کلاس آتش، به استثنای یک گروه، با یکی از حروف الفبای انگلیسی نشان داده میشود و نماد خاصی دارد. با داشتن این اطلاعات میتوان هنگام وقوع آتشسوزی، سیستم اطفاء حریق مناسب را انتخاب نمود. در جدول ۱ این طبقهبندی قابل مشاهده است.
جدول ۱٫ طبقهبندی انواع حریق
نام کلاس |
نماد کلاس |
نوع آتش/سوخت |
کلاس A |
مواد قابل احتراق جامد مانند چوب، منسوجات، پوشال، کاغذ، زغالسنگ و غیره. |
|
کلاس B |
مایعات قابل اشتعال یا موادی مانند بنزین، نفت، روغن، رنگ، قیر، اتر، الکل، استر و پارافین. |
|
کلاس C |
گازهای قابل اشتعال مانند متان، پروپان، هیدروژن، استیلن، گاز طبیعی و گاز شهری. |
|
کلاس D |
فلزات قابل احتراق مانند منیزیوم، آلومینیوم، لیتیوم، سدیم، پتاسیم و آلیاژهای آنها. |
|
کلاس F |
مواد آشپزی قابل احتراق مانند روغنها و گریس که معمولاً در آشپزخانههای صنعتی یافت میشوند.خاموش کردن این نوع آتش که به سادگی دوباره شعلهور میشود، مستلزم استفاده از نوع خاصی از مواد شیمیایی است. |
|
آتش الکتریکی |
لوازم الکتریکی مانند کامپیوتر، گرمکن برقی، باند استریو، جعبه فیوز و غیره. |
انواع روشهای اطفا حریق
۱- کپسول دستی
۲- اطفای صنعتی آب و کف
۳- اطفای صنعتی آب- اسپرینکلر
۴- جعبه آتشنشانی
۵-سیستم اطفای اتوماتیک گازی
آب یکی از بهترین و اقتصادی ترین وسیلههای اطفای حریق در آتشهای نوع A است. برای استفاده از آب، از لولهها و شلنگها و قرقرههای آتش نشانی استفاده میشود. آن چه که باید مورد توجه قرار بگیرد، مجزا و مستقل بودن شبکه لوله کشی آب مربوط به سیستمهای آتشنشانی است و باید برای تأمین آب مورد نیاز منابع، ذخیره لازم موجود و از فشارکافی برخوردار باشد. هنگامی که از شلنگهای آتش نشانی استفاده نمیشود یا هربار پس از استفاده یا آزمایش آن، باید آب تخلیه شود و به طریقی درست در جای خود قرار بگیرد. در فصل زمستان برای جلوگیری از یخ زدن آب در لولهها و شلنگها، باید اقدامات لازم که شامل عایقپیچی لوله و تخلیه آب شلنگها است، انجام شود.
خاموشکنندههای آبی در محلهایی که امکانات موجود نیست یا آب کم است، استفاده میشوند. این کپسولها صرفاً برای خاموش کردن آتشهای کوچک و موضعی کلاس A به کار میروند. دوسوم این کپسولها را آب و یک سوم بقیه را هوای فشرده، برای ایجاد نیروی لازم برای بیرون راندن آب از کپسول، تشکیل میدهد.
انواع سیستم آبرسانی جعبه آتشنشانی:
۱- سیستم خشک:
در این نوع سیستم جعبه آتش نشانی ، منبع آب مورد نیاز جهت استفاده در سیستم لولهکشی جعبه آتشنشانی و یا قرقره آتشنشانی از منابع آب ساختمان و یا محل مورد استفاده جدا است و به سیستم لوله کشی آب شهری ساختمان ارتباطی ندارد. بنابراین در حالت عادی داخل لولهها و جعبه آتشنشانی و قرقره آن، آب وجود نداشته و خشک میباشد. وجه تسمیه این سیستم نیز به همین علت است. در سیستم خشک جعبه آتشنشانی آب مورد نیاز از طریق لوله ورودی که معمولاً در جلوی درب ساختمان و یا محل مورد نظر در یک محفظه شیشهای نصب شده است، تامین میگردد. در هنگام ضرورت تانکرها و یا پمپهای آتشنشانی به این ورودی متصل شده و آب مورد نیاز را به درون سیستم جعبه آتشنشانی پمپاژ مینمایند و بدین صورت آب در هر طبقه در لحظه ضرورت قابل استفاده خواهد بود. بطور استاندارد ورودی بالای جعبه آتشنشانی را به لوله کشی این سیستم اختصاص می دهند.
۲- سیستم تر:
در این نوع سیستم جعبه آتش نشانی، آب مورد نیاز از آب شهری تامین میگردد. لولهکشی این سیستم به لولهکشی آب شهری ساختمان متصل بوده و اجازه میدهد همیشه در این سیستم آب وجود داشته باشد بطوریکه هرگاه شیر ورودی جعبه آتشنشانی و نازل سر لوله باز شود، آب جریان مییابد (در جعبههای آتشنشانی با قرقره برزنتی توصیه میگردد تنها در هنگام استفاده ضروری شیر ورودی آب باز شود). وجه تسمیه این سیستم نیز به علت وجود همیشگی آب در سیستم میباشد. بطور استاندارد ورودی پایینی جعبه آتشنشانی را به لولهکشی این سیستم اختصاص میدهند.
سیستم مرکب (تر و خشک)
در این نوع سیستم ، با توجه به شرایط ساختمان نظیر مساحت، ارتفاع آن و غیره از ترکیب دو سیستم تر و خشک همزمان استفاده میگردد. سیستمهای لولههای تر برای استفاده ساکنین جهت اطفاء آتشهای کوچک در نظر گرفته شده است .در ساختمانهای بلند باید یک پمپ خودکار برای رساندن آب ( از لوله شهر ، تانک ذخیره یا منبع ) به جعبه آتش نشانی وجود داشته باشد.
انواع سیستمهای اطفا حریق اتوماتیک
نوع دیگری از سیستمهایی که برای کنترل و پیشگیری از حریق به کار برده میشوند، سیستمهای اعلام و اطفای حریق اتوماتیک است. بطور کل
سیستمهای اطفاء حریق اتوماتیک را می توان به پنج دسته زیر تقسیم کرد:
– سیستم اطفاء حریق اتوماتیک آبی
– سیستم اطفاء حریق اتوماتیک گازی
– سیستم اطفاء حریق اتوماتیک پودری (آیروسل)
– سیستم اطفاء حریق اتوماتیک کف
– سیستم اطفاء حریق اتوماتیک مه یا پودر آب
– سیستم اطفاء حریق اتوماتیک ورتکس
سیستم اطفاء حریق اتوماتیک آبی:
قسمتهای اصلی این سیستم عبارتند از:
– مخزن یا استخر نگهداری آب
– پمپهای آتش نشانی
– شیرهای کنترلی مانند شیر تر، شیر خشک و غیره
– اسپرینکلر یا اسپری آب (آبپاش)
سیستم اسپرینکلر، سیستم آبپاش خودکار سقفی است که برای مهار حریقهای کلاس A به کار برده میشود. این سیستم، از یک شبکه لوله کشی در سقف یا دیوار کارگاه یا سالنها تشکیل شده است که فشار لازم آب درون آن به وسیله یک مرکز، تهیه و پمپاژ میشود. اندازه لولهها و تعداد نازلها با توجه به محاسبات سطح پوشش و میزان شعاع عمل نازلها برآورد میشوند، به طوری که شعاع پاشش آب نازلها با یکدیگر همپوشانی دارند. برای استفاده از سیستم اسپرینکلر برای خاموش کردن آتشهای نوع B و C به جای آب از پودر و گاز، گاز کربنیک یا هیدروکربونهای هالوژنه استفاده میشود.
کاربرد اسپرینکلر:
از این سیستم در اطفاء حریق کلاس A و جهت خنک سازی کلاسهای B و C استفاده میشود. برخی از کاربردهای آن عبارتند از ساختمانهای اداری-مسکونی-تجاری، هتلها، موزهها، پارکینگها، ترانسهای برق، تانکها و مخازن نگهداری سوخت و مواد شیمیایی، کشتیها، بنادر، انبارها.
سیستم اطفاء حریق اتوماتیک گازی:
این سیستم از زیر مجموعههایی مانند افام۲۰۰، دیاکسیدکربن،گاز ساکن، نووک ۱۲۳۰ و سایر سیستمهای گازی تشکیل میشود که هرکدام از آنها دارای مزایا و معایبی است. خاموش کنندههای هیدروکربونهای هالوژنه، که از ترکیبات هیدروکربنی و بنیان هالوژنه تشکیل شدهاند، برای اطفای آتشسوزیهایی که خطرات خاصی دارند یا در جاهایی که خطرات برقی وجود دارد، بسیار مفید هستند.
همچنین در جاهایی که مسأله وزن کپسول مهم است مانند هواپیما و زیردریایی، این نوع کپسول مورد استفاده قرار میگیرد. در بعضی از موارد، استفاده فوری و به مقدار کافی از مواد هالوژنه، حریق را صددرصد کنترل میکند. هرچند که از مواد هالوژنه برای اطفای کلاسهای مختلف آتش میتوان استفاده کرد، ولی به علت هزینه بالا بهتر است که برای اطفای حریقهای نوع B وC به کار برده شود. قدرت خاموشکنندگی آنها در حجم مساوی نسبت به نوع پودری، دو برابر و سه برابر دیاکسیدکربن و چهار تا پنج برابر آب و گاز است.
از مزایای دیگر خاموشکنندههای هالوژنه میتوان موارد زیر را برشمرد:
۱٫ از این کپسولها میتوان به تناسب حریق استفاده کرد و مواد باقی مانده را در کپسول نگه داشت تا در نوبت بعدی استفاده شود.
۲٫ مواد داخل کپسولها اثر ضایع کننده ندارد.
۳٫ به تجدید شارژ سالیانه احتیاج نداشته و تا زمانیکه مواد داخل آنها موجود باشد، برای اطفای حریق آماده هستند.
۴٫ فاسدشدنی نیستند.
۵٫ مواد آنها با هیچ ماده دیگری مخلوط نمیشود و عوارض جانبی ندارند.
سیستمهاى اطفاء گازى نقش مهمى در مفهوم اطفاى حریق دارند؛ به ویژه در مواردى که سایر اطفاء کنندهها (به عنوان مثال سیستمهاى آبى) قادر به این کار نیستند. در سالهاى اخیر و پس از ممنوعیت هالون از سال ۱۹۹۴، تلاشهاى بسیارى جهت معرفى و به کارگیرى گازهاى دیگر صورت گرفته است. سازمانهای ایزو و انافپیآ سیزده نوع گاز از انواع ساکن مانند آرگون و نیتروژن و مخلوط آنها و همچنین هیدروکربنهاى هالوژنه چون نووک ۱۲۳۰ و یا افام۲۰۰را معرفى نموده است.
بطور کلی هر سیستم اطفاء حریق گازی از قسمتهای زیر تشکیل شده است:
– سیلندرهای نگهداری گاز همراه با شیرهای محرک
– سیلندرهای پایلوت
– لوله چند دهنه ، شلنگهای تخلیه گاز، شلنگهای محرک سیلندرها
– شیرهای برقی و سوئیچ فشار
– نازلهای تخلیه گاز
کاربرد:
معمولاً از این نوع سیستم جهت اطفاء حریق کلاس های A، B و E استفاده میشود. برخی از کاربردهای آن عبارتند از تابلوهای برق، تابلوهای کنترل، تابلوهای مخابراتی، سرورهای کامپیوتری، موتورهای برق، اتاقهای یوپیاس ، اتاقهای کنترل، اتاقهای انبار.
سیستم اطفاء حریق اتوماتیک پودری (آیروسل)
هر سیلندر آیروسل از ذرات بسیار ریز ترکیبات پتاسیم تشکیل میشود و بصورت حرارتی یا الکتریکی تحریک میشود. پس از تحریک، این ذرات از سیلندر خارج شده و با مخلوطی از گازها (اغلب دیاکسیدکربن، نیتروژن یا بخار آب) تشکیل ماده اطفاء کننده را میدهند. ترکیبات پتاسیم جهت یونیزاسیون، نیاز به کمترین انرژی را داشته و این انرژی از خود حریق جذب میگردد. سپس یونهای پتاسیم با یونهای بوجود آمده از حریق (اکسیژن، هیدروژن، هیدروکسید) ترکیب شده و بدون کاهش اکسیژن، واکنشهای زنجیرهای حریق متوقف میگردند.
این سیستم تا به امروز تنها سیستم موجود در دنیا میباشد که میتواند در ۵ کلاس حریق A، B، C، D و F مورد استفاده قرار گیرد. برخی از کاربردهای آن عبارتند از تابلوهای برق، تابلوهای کنترل، تابلوهای مخابراتی، سرورهای کامپیوتری، موتورهای برق، اتاقهای یوپیاس، اتاقهای کنترل انبارهای مواد شیمیایی، دیزل ژنراتورها، پمپها.
یکی دیگر از خواص بسیار مهم این سیستم دارا بودن وزن وحجم بسیار کم آن در مقایسه با گازهایی مانند دیاکسیدکربن و افام ۲۰۰ و آرگون و دیگر گازهای خنثی است که موجب پراکندگی بسیار یکنواخت در محیط میگردد. همچنین برخلاف سایر گازهای اطفاء کننده اثرات خورندگی و اسیدیته ندارد و بر روی محیط زیست وموجودات زنده اثر منفی ندارد.
علاوه بر این خاصیت خنککنندگی به میزان ۴۰۰ درجه سانتی گراد در هر ثانیه را داراست، غیر سمی است، اثرات مخرب بر لایه اوزون ندارد، بسیار مقرون به صرفه بوده و خیلی سریع نصب میگردد. این سیستم براساس تکنولوژی سوخت جامد راکتهای فضا پیما طراحی شده و از ذرات ریز مواد جامد وگاز تشکیل گردیده است. به دلیل اینکه در حالت عادی که درون سیلندرهای مخصوص به صورت جامد قرار میگیرد، به صورت جامد بوده لذا فاسد نمیگردد و هیچ وقت نشتی گاز و افت فشار نخواهد داشت.
سیستم اطفاء حریق اتوماتیک کف
این سیستم مؤثرترین روش جهت اطفاء حریق کلاس B (سوختهای مایع) است. همچنین در کلاس A نیز قابل استفاده میباشد.
قسمتهای اصلی این سیستم عبارتند از:
– مخزن نگهداری کف
– دستگاه ترکیب کننده آب و کف
– نازل
کاربرد:
انبارهای مواد شیمیایی، مخازن مواد نفتی و شیمیایی، آشیانههای هواپیما و هلیکوپتر، تأسیسات نفتی.
سیستم اطفاء حریق اتوماتیک مه یا پودر آب
اساس کار این سیستم همانگونه که از نامش برمیآید، بر اساس تولید غبار آب (مانند مه) میباشد که به صورت تولید ذرات ریز آب در محیط تحت حفاظت عمل میکند. قطر این ذرات بین ۳۰۰ تا ۱۰۰۰ میکرون میباشد و باعث میشود هدایت الکتریکی آب ازبین برود. در واقع این سیستم همانند سیستم اطفاء آبی، خاصیت خنک کنندگی و همانند سیستم اطفاء حریق گازی، مانع از رسیدن اکسیژن به حریق میشود.
قسمتهای اصلی این سیستم عبارتند از:
– سیلندرهای آب همراه با شیر های محرک
– سیلندرهای پرفشار گاز (نیتروژن یا هوا) همراه با شیرهای محرک
– لوله چند دهنه، شلنگهای تخلیه گاز، شلنگهای محرک سیلندرها
-شیرهای برقی و سوئیچ فشار
– نازل
نکته:
درصورتی که مساحت تحت حفاظت زیاد باشد، بجای سیلندرهای آب و گاز از مخزن، پمپ و تجهیزات وابسته استفاده میشود.
کاربرد:
توربینها ، پمپها، تأسیسات نفتی، کانالهای کابل، موتورخانهها.
سیستم اطفاء حریق اتوماتیک ورتکس:
سیستم اطفاء حریق ورتکس یک سیستمهایبریدی آب به همراه نیتروژن است.
کاربرد:
توربینها ، پمپها، تاسیسات نفتی، کانالهای کابل، موتورخانهها.
نکات قابل توجه در انتخاب سیستم اطفاء حریق
• به طور کلی اساس انتخاب سامانه اطفاء حریق بر پنج نکته زیر استوار است:
۱٫ ماهیت مواد قابل اشتعال
۲٫ تأثیر ماده خاموشکننده
۳٫ سهولت استفاده از سامانه
۴٫ تناسب سیستم خاموشکننده با محیط
۵٫ سرویس و نگهداری سیستم
• باید دقت کرد که خاموش کنندههای آبی برای خاموش کردن حریقهای ناشی از وسایل الکتریکی انتخاب مناسبی نیستند. استفاده از آنها در این حالت باعث برق گرفتگی و نیز خرابی وسیله مورد نظر خواهد شد.
• ایمن و بهداشتی بودن نوع ماده خاموشکننده آتش و عدم عوارض جانبی؛ برای مثال اگرچه خاموشکنندههای هالوژنه قدرت خاموش کنندگی زیادی دارند ولی باید از نظر ایمنی و بهداشت انتخاب وسیله نیز دقت کامل را به عمل آورد. نوعی از این خاموش کننده ( برومور دومتیل) به دلیل اثرات زیان آوری که روی سلامت انسان دارد، منسوخ شده و دیگر تولید نمیشود.
• کپسولهای قابل حمل دستی دو نوع هستند: سیلندرهای پرشده از موادی نظیر آب، کف، پودرشیمیایی، گاز دیاکسید کربن و مواد هالوژنه (هالون) و یک کارتریج گاز که حاوی دیاکسیدکربن به شدت تحت فشار است. سیلندر به خودی خود تحت فشار نیست تا وقتی که از آن استفاده نشود و با فشردن دسته آن و سوراخ شدن کارتریج فشار درون آن آزاد شده و ماده موجود در سیلندر از شلنگ آن خارج میشود؛ نوع دوم نیز سیلندرهای حاوی آب، کف، پودرشیمیایی، گاز دیاکسید کربن و مواد هالوژنه (هالون) هستند که با هوای خشک به طور دائم تحت فشار قرار دارند. با فشردن دسته سیلندر شیر درونی باز شده و فشار درون سیلندر ماده ضد حریق موجود در آن را از طریق شلنگ سیلندر به بیرون هل میدهد. در مورد سیلندرهای نوع دوم، این احتمال وجود دارد که در صورت ضربه خوردن سیلندر، فشار درون آن به حالت انفجاری آزاد شود در صورتی که سیلندرهای نوع اول اینگونه نیستند. در حالیکه اکثراً سیلندرهای نوع دوم به کار میروند اما مهم است که هنگام خرید سیلندر مناسب با محیط مورد نظرتان را انتخاب کنید. بنابراین اگر قصد تهیه سیلندر برای محیطی را دارید که احتمال ضربه خوردن به آن وجود دارد، سیلندر نوع اول انتخاب مناسبتری خواهد بود. اما اگر قصد نصب سیلندر در محیطی عادی مانند یک ساختمان اداری را دارید سیلندر نوع دوم کاملاً پاسخگوی نیاز شما خواهد بود.
• در مورد انتخاب کپسولهای (سیلندرهای) اطفاء حریق باید دقت داشته باشید که دستورالعملهای نوشته شده روی صفحه مشخصات هر کپسول باید خوانا و شفاف باشد. برچسب روی کپسول باید شامل اطلاعات مربوط به نوع خاموشکننده به کار رفته، علامت استاندارد، وزن کپسول، تاریخ شارژ و انقضاء، نوع حریق، دستورالعمل استفاده از کپسول و نام شرکت سازنده باشد. همچنین هیچگونه خرابی فیزیکی قابل مشاهده، خوردگی، نشتی یا مسدود شدن نازلها روی کپسول نباید وجود داشته باشد.
• در مورد خاموشکنندههای دستی و چرخدار مراتب زیر از نظر بررسی عملکرد باید رعایت نمود:
۱٫ بازرسی ماهیانه از کلیه آنها بهاستثنای نوع دیاکسیدکربن که هر شش ماه یکمرتبه باید بازرسی شود.
۲٫ بازرسی سالیانه برای اطلاع از کیفیت و کمیت مواد خاموش کننده و در صورت لزوم برای دوباره پر کردن آنها.
۳٫ آزمایش دو ساله برای تحت فشار گذاشتن بدنه ظروف خاموش کننده با فشاری که از طرف کارخانه سازنده تعیین شده است.
• زمان مورد نیاز برای مقابله با آتشسوزی به این معنا که سرعت عمل سامانه چقدر باید باشد. تجهیزات خاموشکننده آتش سامانه مانند آبپاش در این زمان تأثیرگذار است.
• خدمات پس از فروش؛ برای مثال شرکت فروشنده کپسول دستی خاموشکننده آتش، هنگامی که کپسول را پس از تخلیه شدن برای شارژ تحویل میگیرد موظف است به تعداد لازم جایگزین در محل کپسول قبلی نصب کند تا در مدت زمان شارژ کپسول در صورت بروز هرگونه حادثه مشکلی از نظر دسترسی به وجود نیاید.
نکات مهم برای نصب کپسولهای دستی خاموشکننده آتش:
۱٫ خاموشکننده در محل قابل دید باشد و دسترسی به آن آسان باشد.
۲٫ خاموشکننده نزدیک به گذرگاههای عبوری و ورودیها و خروجیهای ساختمان باشد. همچنین از آسیبهای فیزیکی در امان باشد.
۳٫ خاموشکنندههایی که وزن کل آنها از ۴۰ پوند یا ۱۸٫۱۴ کیلوگرم کمتر است، باید طوری نصب شوند که بالاترین نقطه خاموشکننده بیش از ۵ فوت (حدود ۱٫۵ متر) از سطح زمین فاصله نداشته باشد.
۴٫ خاموشکنندههایی که وزنی بیشتر از ۴۰ پوند (۱۸٫۱۴کیلوگرم) دارند، باید طوری نصب شوند که بالاترین نقطه خاموشکننده بیش از ۱۰٫۷ متر از زمین فاصله نداشته باشد.
۵٫ سطح پایینی خاموشکننده در هیچ حالتی نباید کمتر از ۴ اینچ (۱۰ سانتیمتر) از سطح زمین فاصله داشته باشد.
نکات مهم در استفاده از کپسولهای دستی خاموشکننده آتش:
۱٫ تعداد این کپسولها باید متناسب با نوع حریق وفضای موردنظر باشد.
۲٫ فاصله دو کپسول نباید بیش از ۳۰ متر باشد یا به عبارت دیگر فاصله دسترسی افراد به خاموشکننده نباید بیشتر از ۳۰ متر باشد.
۳٫ ارتفاع محل قرارگیری کپسول نباید خیلی بالا یا خیلی نزدیک به زمین باشد. بهتر است ارتفاع قاعده کپسول از سطح زمین ۱٫۱ متر و بیشتر از متوسط ارتفاع آرنج افراد نباشد.
۴٫ بهتر است برای هر محل بیش از یک دستگاه تهیه شود.
۵٫ بلافاصله پس از هربار استفاده از کپسول باید آن را شارژ کرد.
۶٫ هنگام استفاده خاموشکننده برای اطفاء حریق، بایستی مواد به صورت جارویی در سطح قاعده حریق پاشیده شوند.
۷٫ اپراتور هنگام خاموش نمودن حریق باید پشت به باد باشد.